Groot in de overtreffende trap

Ja, ik weet: onze HEER is groot,
groter dan alle andere goden.
(Ps. 135:5, WV)

Deze Dag gaan we oefenen met het herkennen van de tweede wijs, de wijs ‘Superlatief’. Op de basisschool leren kinderen hoe ze van een bijvoeglijk naamwoord in de ‘stellende trap’ twee extra vormen kunnen maken die je kunt gebruiken in vergelijkingen: de ‘vergelijkende trap’ en de ‘overtreffende trap’. In de meeste gevallen zet je eenvoudig een paar letters achter het woord: groot — groter — grootst. In sommige gevallen zijn de trappen van vergelijking minder voorspelbaar: goed — beter — best.

Je kunt dingen of personen met elkaar vergelijken en dan vaststellen: als je deze vergelijkt met die, kun je niet anders dan vaststellen: deze is superieur ten opzichte van die. In zo’n geval gebruik je een vergelijkende trap: deze is ‘beter’, ‘mooier’, dan die. Er zijn ook situaties waarin je kunt vaststellen dat er één is die niet alleen maar één andere, maar alle andere overtreft. Dat ding of die persoon is superieur in absolute zin: hij overtreft niet maar één, hij overtreft ze allemaal. Dan gebruik je een overtreffende trap: ‘de beste’, ‘de mooiste’.

Er zijn situaties waarin je kunt vaststellen dat er één is die niet alleen maar één andere, maar alle andere overtreft. Dat ding of die persoon is superieur in absolute zin.

De overtreffende trap wordt ook wel superlatief genoemd. In reclameteksten wordt veel met zulke ‘superlatieven’ gewerkt. Een vruchtensapmerk prijst zijn product aan met het woord beste, de superlatief van goed: ‘Het beste onder de zon’. We gebruiken ook superlatieven wanneer we onze waardering voor speciale mensen willen uitdrukken. Denk aan de woorden op een moederdagkaart: ‘Voor de allerliefste moeder’.

In superlatieven spreken

In het Oude Testament hoor je verschillende mensen in superlatieven spreken … over God. Mozes noemt JHWH ‘de grootste, de machtigste, de verhevenste God’ (Deut. 10:17, WV) — maar liefst drie superlatieven op een rij! Je kunt hetzelfde ook op een andere manier tegenkomen: dan wordt de superlatief, de overtreffende trap, omschreven met een vergelijkende trap — bijvoorbeeld: ‘groter’ — onmiddellijk gevolgd door de woorden dan alle. Zoiets gebeurt in onze dagtekst, wanneer de bidder zegt: ‘onze HEER is groot, groter dan alle andere goden’. Achter de vergelijkende trap, ‘groter’, blijkt in dit geval een overtreffende trap verscholen te zitten: ‘de grootste’. Dat herken je aan het woord alle onmiddellijk na het woordje dan. Zo begrijp je hoe andere vertalingen deze woorden weergeven: ‘onze Heer overtreft alle goden’ (NBV), ‘onze Heere gaat alle goden te boven’ (HSV). ‘Groter dan alle andere goden’ — dat kan er maar één zijn, het is zoveel zeggen als: hij is de (aller)grootste. JHWH is groot in de overtreffende trap.

JHWH is groot in de overtreffende trap.

Groot in de overtreffende trap — wat heeft dat met Gods glorie te maken? Voor een antwoord op die vraag zou je even moeten terugbladeren naar de dagtekst van Dag 5. Daar worden mensen opgeroepen het verhaal van Gods glorie te vertellen. En dan begint het verhaal zo: ‘de HEER is groot, prijzenswaard bovenmate, geduchter dan al die andere goden.’ (Ps. 96:4) Na wat we vandaag geleerd hebben, herkennen we de manier van zeggen: ‘geduchter’ — een vergelijkende trap, maar het woord wordt onmiddellijk gevolgd door de woorden ‘al die andere’, en dan spreken we in superlatieven. JHWH is niet zomaar groot: hij is ‘geduchter dan al die andere goden’. Het is een van de manieren om de grootheid van JHWH concreet in te vullen: in de manier waarop hij groot is, maakt hij meer indruk dan, dwingt hij meer respect af, dan alle andere goden, dan wie dan ook. En dat is nog maar het begin van het verhaal van Gods glorie.