Het is niet eenvoudig om de christelijke leer van de Drie-eenheid uit te leggen. Analogieën schieten steevast tekort en het risico om onbedoeld in een of andere eeuwenoude ketterij te eindigen is niet ondenkbeeldig. Vraag eens aan een kandidaat voorganger hoe snel de haaien om hem of haar heen cirkelen wanneer je tijdens je toelatingsexamen puur van de zenuwen per ongeluk zegt dat God uit drie Personen bestaat. Of vraag eens een ouder hoe hij of zij een orthodox antwoord geeft op de vraag van een 5-jarige of God Dezelfde is als Jezus.
En dan zijn er, los van de conceptuele moeilijkheid, ook nog nauwelijks delen in het Nieuwe Testament te vinden waarin de Drie-eenheid uitgebreid wordt uitgelegd – áls die er al zijn. Sceptici staan dan ook klaar om erop te wijzen dat het woord ‘Drie-eenheid’ niet in de Bijbel voorkomt. Zelfs doorgewinterde gelovigen worstelen ermee waarom de drievuldigheid van God niet meer expliciet aanwezig is.
Met andere woorden: als de Drie-eenheid zo’n centrale belijdenis is, waarom maakten de apostolische auteurs het ons dan niet wat gemakkelijker door die uitgebreider uit te leggen, zoals Augustinus doet in zijn De Trinitate?
De Schrift leert ons dat God Drievoudig is
Voordat we onderzoeken waarom de auteurs in het Nieuwe Testament niet meer doen, is het belangrijk om te zien wat ze wel openbaren over de Drie-eenheid. We vinden in het Nieuwe Testament:
- een volledig beeld van een liefhebbende hemelse Vader die actief de verlossing van Zijn volk bewerkt;
- de volledige Godheid van de Zoon, Jezus Christus, op verschillende belangrijke manieren: bewijs van Zijn eeuwig bestaan en Zijn unieke Zoon-van-God zijn, de toepassing van oudtestamentische passages en concepten over God op Hem, beschrijvingen van hoe Hij van oude tijden af werd aangebeden en de directe toepassing van de Godheid op Hem;
- het volledige persoonschap van de Heilige Geest, Die als Persoon wil, handelt, bidt, leven schept en openbaart (bijv. Joh. 6:63; Handelingen 20:28; Rom. 8:26–27; 1 Kor. 12:7–11), en niet een onpersoonlijk ‘energieveld’ of een ‘levenskracht’ is; en de wederzijdse relaties tussen de Goddelijke Personen (bijv. Matth. 28:19; Luk. 10:21–22; 24:49; Joh. 20:22; Handelingen 2:32–33; Rom. 8:9-11).
Maar al lieten de auteurs van het Nieuwe Testament ons geen lesboek systematische theologie na, hoe meer je in de Schrift leest, hoe meer je de Drie-enige God ontmoet op de pagina’s ervan. Je moet er alleen oog voor hebben.
De verborgenheid van de Drie-eenheid verklaard
Het blijft natuurlijk waar dat de Drie-eenheid in het Nieuwe Testament maar op weinig plekken uitgebreid wordt behandeld.
Al lieten de auteurs van het Nieuwe Testament ons geen lesboek systematische theologie na, hoe meer je in de Schrift leest, hoe meer je de Drie-enige God ontmoet op de pagina’s ervan.
Is dit een probleem? Kunnen onchristelijke tegenstanders orthodoxe geloofsopvattingen hiermee vernietigen? Ik denk het niet.
Er zijn meerdere overtuigende redenen waarom het Nieuwe Testament misschien niet zo direct of uitgesproken is als we wel zouden willen.
1. Categorieën oprekken
Het Nieuwe Testament werd voornamelijk geschreven door Joodse gelovigen voor een (regelmatig) Joods publiek dat bekend was met een ‘encyclopedie’ die doordrenkt was van oudtestamentische concepten. De belangrijkste belijdenis die van het oude Israël werd overgenomen, is die van een enige ware God – ofwel het monotheïsme (Deut. 6:4). In het Oude Testament wordt de Heilige Geest regelmatig genoemd, en ook vinden we er regelmatig een glimp van de Zoon van God. Maar het volledige geheimenis van de Drie-enige God, dus van trinitarisch monotheïsme, wordt pas volledig onthuld wanneer Jezus mens wordt en wanneer de Heilige Geest op het Pinksterfeest wordt uitgestort.
De Drie-eenheid uitleggen aan een (overwegend) Joods publiek in de begindagen van de kerk was dus zoiets als aan tieners aan het begin van de jaren tachtig uitleggen wat een smartphone is. De categorieën waren er wel, maar ze moesten nog worden opgerekt. Gaat dat te snel voor de hoorders (zoals gebeurde, zie Joh. 5:18), dan kan dat tot verwarring leiden. De auteurs van het Nieuwe Testament lijken dus voornamelijk te werken binnen de categorieën die hun publiek kent wanneer ze de Drie-eenheid stapje voor stapje, en vaak impliciet, onthullen.
2. Primaire ondersteuning
De geschriften van het nieuwe verbond hebben als primaire doel de uitbreiding van het Koninkrijk van God over de hele wereld te onderbouwen voor gelovige Joden en heidenen (Matth. 28:19–20; Luk. 24:47; Rom. 1:16–17; Openb. 5:9–10). Dat bepaalt aan welke onderwerpen wel de uitgebreide uitleg wordt gegeven die we ook voor de Drie-eenheid zouden verwachten. Er springen er vier in het oog:
- de verdediging van Jezus als de Messias (de primaire focus van het Evangelie, bijv. Joh. 20:31)
- rechtvaardiging door het geloof (Rom. 2–5; Gal. 2–4; Ef. 2–3; Fil. 3)
- ethiek in het licht van het nieuwe verbondstijdperk (Rom. 12–14; 1 Kor. 3–14; Fil.; Jak.)
- de eschatologische voltooiing (Mark. 13; 1 Thess. 5; 2 Thess. 2-3; 1 Kor. 15; Openb.)
Zij staan in de voorhoede van de missie van de kerk en worden dan ook uitgebreider uitgewerkt.
Een zorgvuldige bestudering van deze discussies laat ons zien hoe de auteurs van het Nieuwe Testament hun argumenten ondersteunen met een trinitarische denkwijze. Paulus’ doorwrochte onderwijs over de rechtvaardiging in Romeinen gaat bijvoorbeeld ook over het blussen van de toorn van de Vader (Rom. 1:18) door de verzoening die de Zoon biedt (3:25) en die wordt toegepast door de besnijdenis van het hart door de Heilige Geest (2:29; 5:5). De auteurs van het Nieuwe Testament mogen dan misschien niet expliciet over de Drie-eenheid hebben geschreven, ze denken wel vanuit de Drie-eenheid.
3. Schilderen met beelden in plaats van met woorden
Ten slotte hanteren de auteurs van het Nieuwe Testament simpelweg de werkwijze van hun oudtestamentische voorvaderen wanneer ze de drie-enige God benaderen als een persoonlijke werkelijkheid in plaats van een leerstellige thesis.
Net als een goede regisseur laat het Oude Testament vaak zien in plaats van horen. In het Oude Testament staan verschillende leerstellingen centraal, maar daarvan worden er maar weinig uitgebreid behandeld – zoals de verkiezing en het raadsbesluit van God, de totale verdorvenheid van de mens, plaatsvervangende verzoening, de leer van de Schrift en de Messiaanse verwachting. Deze fundamentele doctrines komen gezamenlijk aan bod in de verhalen, wetten, poëzie en profetieën van Israël. Mozes zou voor elk een systematisch-theologische ‘verhandeling’ van 15 pagina’s hebben kunnen schrijven, maar in plaats daarvan laat hij ze ‘zien’ door de woorden en daden waarmee God Zich in het leven van Israël betoont.
We zouden daar dankbaar voor moeten zijn. We hebben namelijk niet één hoofdstuk of een reeks verzen die deze fundamentele waarheden tentoonspreiden, maar zien ze – gelukkig – overal. Ze bepalen alles in de Schrift.
Deze methode is ook duidelijk zichtbaar wanneer het gaat over de Drie-eenheid in het Nieuwe Testament. We zouden kunnen denken dat we gemakkelijke antwoorden – of zelfs een valide trinitarische vergelijking – zouden hebben gekregen als de apostelen maar even de tijd hadden genomen om de Drie-eenheid eens en voorgoed uit te leggen. We zouden daarmee echter de persoonlijke werkelijkheid van onze drie-enige God – overal en allesbepalend –verliezen.
Gelukkig krijgen we de Drie-eenheid te zien als onze persoonlijke God, niet slechts als een doctrine zodat we ons daarin kunnen verlustigen op elke pagina, niet slechts op een paar.
Vertaald door Pieter Beens
